Prolactin là một loại hormone quan trọng được sản xuất chủ yếu bởi tuyến yên (tuyến vertebrate), đóng vai trò thiết yếu trong nhiều quá trình sinh lý của cơ thể. Mức độ prolactin trong máu có thể dao động theo nhiều yếu tố như tuổi tác, giới tính, tình trạng sức khỏe và các yếu tố môi trường. Vì vậy, hiểu rõ vai trò của prolactin, các mức độ bất thường và cách điều chỉnh nó là rất quan trọng đối với sức khỏe tổng thể.
Prolactin là gì?
Prolactin (PRL) là một loại hormone polypeptide được sản xuất chủ yếu bởi tế bào lactotrep trong tuyến yên trước. Hormone này được tìm thấy ở động vật lần đầu tiên vào năm 1930 bởi nhà bác học Oscar Riddle, nhưng mãi đến năm 1970 mới được xác nhận trên người bởi Henry Friesen.
Prolactin bao gồm 199 axit amin và tồn tại dưới 3 dạng trong huyết thanh: Dạng đơn phân (80%, có hoạt tính sinh học và miễn dịch), dạng nhị phân (5-20%, không có hoạt tính sinh học), dạng tứ phân (0,5 – 5%, hoạt tính sinh học thấp). Người ta thường biết rằng tuyến yên trước tổng hợp và tiết ra sự điều hòa vùng dưới đồi qua trung gian prolactin và dopamine. Ngoài tuyến yên, hormone này còn được tìm thấy trong một số cơ quan khác như tuyến vú, tuyến giáp, tuyến thượng thận, tuyến sinh dục, tủy xương và hệ miễn dịch.
Thông thường, cả nam giới và phụ nữ đều có một lượng nhỏ prolactin trong máu. Nồng độ của chúng được kiểm soát bởi các hormone khác gọi là yếu tố ức chế prolactin (PIF), chẳng hạn như dopamine. Khi mang thai, nồng độ prolactin tăng lên. Sau khi em bé chào đời, nồng độ estrogen và progesterone giảm đột ngột. Nồng độ cao sẽ kích thích cơ thể tạo ra sữa để cho con bú. Ở những phụ nữ không mang thai, prolactin giúp điều hòa chu kỳ kinh nguyệt. Ở nam giới, chúng ảnh hưởng đến việc sản xuất tinh trùng.
Vai trò của prolactin đối với cơ thể
Prolactin đóng góp vào hàng trăm chức năng của cơ thể, nhưng hai chức năng chính của nó là thúc đẩy sự phát triển của tuyến vú, đồng thời kích thích quá trình tạo sữa ở phụ nữ mang thai.
1. Phát triển tuyến vú và sản xuất sữa
Khi mang thai, các hormone prolactin, estrogen và progesterone kích thích sự phát triển mô vú và sản xuất sữa. Prolactin thúc đẩy sự phát triển của một loại mô vú nhất định được gọi là phế nang tuyến vú, là các thành phần của tuyến vú, nơi sản xuất sữa. Prolactin cũng kích thích các tế bào phế nang vú để tạo ra các thành phần sữa, bao gồm:
- Lactose (thành phần carbohydrate của sữa).
- Casein (thành phần protein của sữa).
- Lipid (thành phần cung cấp năng lượng, acid béo thiết yếu và cholesterol).
Như vậy, prolactin đóng vai trò then chốt trong sự phát triển và hoạt động của tuyến vú, đảm bảo khả năng sản xuất sữa mẹ đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng của trẻ sơ sinh.
2. Tiết sữa và cho con bú
Sau khi sinh con, nồng độ progesterone giảm xuống, làm tăng số lượng thụ thể prolactin trên tế bào phế nang của vú. Điều này cho phép tiết sữa qua núm vú của bạn, thường được gọi là tiết sữa.
Sau khi sinh, nồng độ prolactin không tăng liên tục. Nồng độ prolactin sẽ chỉ tăng đột biến trong thời gian núm vú được kích thích thông qua việc bé bú. Miễn là em bé vẫn bú, nồng độ prolactin sẽ tăng cao. Trong thời gian bạn không cho con bú, nồng độ prolactin của bạn giảm và lượng sữa sản xuất cũng giảm. Nếu một người không cho con bú sữa mẹ, nồng độ prolactin sẽ giảm xuống mức không mang thai sau một đến hai tuần.
Mặt khác, prolactin cao sẽ ngăn cản sự rụng trứng trong thời kỳ cho con bú (bằng cách ức chế GnRH), giúp bảo vệ người mẹ không mang thai. Trên thực tế, những phụ nữ cho con bú thường xuyên và trong thời gian dài có thể trì hoãn sự rụng trứng một cách tự nhiên trong 1-2 năm.
Ngoài ra, Prolactin còn có nhiều vai trò quan trọng trong cơ thể như: điều hòa hệ thống miễn dịch, trao đổi chất, quá trình tạo máu, đông máu cũng như quá trình sinh trưởng của tế bào, biệt hóa tế bào… Do vậy, dựa vào chỉ số Prolactin giúp đánh giá tuyến yên và các bộ phận liên quan, chẩn đoán điều trị u tuyến vú, tuyến yên, chẩn đoán vô sinh ở nữ hoặc rối loạn kinh nguyệt.
Mức độ prolactin bình thường là bao nhiêu?
Khi không mang thai hoặc cho con bú, nồng độ prolactin ở phụ nữ thấp và ở nam giới luôn ở mức thấp. Chúng cũng không dao động theo chu kỳ kinh nguyệt phạm vi mức độ prolactin bình thường là:
- Phụ nữ: 2-30 ng/ml
- Đàn ông: 2-18 ng/ml
- Đối với người đang mang thai hoặc cho con bú: 80 đến 400 ng/mL
Sau khi sinh, nồng độ prolactin chỉ ở mức cao khi tiếp tục cho con bú. Việc bú sẽ kích hoạt cơ chế cho phép tiết ra prolactin và từ đó tạo ra sữa. Nếu không cho con bú, prolactin sẽ giảm trở lại mức cơ bản trong vòng 2 tuần.
Khi nào là bất thường?
Nồng độ prolactin tăng cao ở nam giới và phụ nữ không mang thai hoặc cho con bú là dấu hiệu của một vấn đề tiềm ẩn, vì nồng độ prolactin ở những nhóm này thường rất thấp và ổn định. Có quá nhiều prolactin lưu thông trong cơ thể được gọi là tăng prolactin máu.
Nồng độ prolactin cao thường gặp các bệnh lý như:
- Rối loạn tuyến yên, có thể là u tuyến yên
- Bệnh lý suy giáp
- Hội chứng đa nang buồng trứng
- Các bệnh về gan thận
- Bệnh lý các vùng hạ đồi, làm suy giảm dopamine
- Do sử dụng các loại thuốc
Nếu mức độ của bạn rất cao – lên tới 1.000 lần giới hạn trên của mức được coi là bình thường – thì đây có thể là dấu hiệu cho thấy bạn bị u tuyến yên. Khối u này không phải là ung thư và thường được điều trị bằng thuốc. Bác sĩ sẽ chỉ định một số xét nghiệm như chụp CT hoặc MRI não để nắm được tình trạng bệnh cụ thể và đưa ra phương án điều trị thích hợp.
Các nguyên nhân có thể khác gây tăng prolactin máu bao gồm tuyến giáp hoạt động kém và một nhóm thuốc gọi là thuốc đối kháng dopamin, bao gồm một số thuốc chống loạn thần. Nếu phát hiện có nồng độ prolactin tăng cao, bạn nên đi tư vấn bác sĩ về phương pháp điều trị tránh ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.
Mặc dù không ảnh hưởng tới tính mạng, nhưng sự bất thường về nồng độ prolactin có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng là vô sinh cả nam và nữ. Đối với nữ có thể gây ra rối loạn kinh nguyệt, tắc kinh, suy giảm nội tiết tố nữ. Đối với nam giới có thể gây ra rối loạn cương dương, giảm tinh trùng.
Các xét nghiệm giúp định lượng prolactin trong máu
Để đánh giá mức prolactin, bác sĩ thường yêu cầu bệnh nhân thực hiện xét nghiệm định lượng prolactin trong máu. Một số chỉ định cận lâm sàng thường được sử dụng bao gồm:
- Xét nghiệm prolactin máu: Xét nghiệm máu thường quy để đo nồng độ prolactin trong máu.
- Xét nghiệm prolactin kích thích: Bác sĩ có thể yêu cầu bệnh nhân làm xét nghiệm này để xem phản ứng của prolactin khi được kích thích bằng một số chất như TSH (hormon kích thích tuyến giáp) hoặc metoclopramide.
- Chụp cộng hưởng từ chẩn đoán u tuyến yên: Nếu nghi ngờ có u tuyến yên gây tăng prolactin, bác sĩ có thể chỉ định chụp cộng hưởng từ (MRI) để xác định kích thước và vị trí của u.
Kết quả xét nghiệm sẽ giúp bác sĩ đánh giá tình trạng và nguyên nhân của rối loạn prolactin, từ đó đề ra phương án điều trị phù hợp.
Khi nào cần gặp bác sĩ?
Một số triệu chứng nhất định có thể cho thấy prolactin cao hoặc thấp, mặc dù prolactin thấp bất thường là rất hiếm. Nếu bạn nhận thấy mình gặp phải bất kỳ triệu chứng nào dưới đây cần đến các cơ sở y tế để được thăm khám:
- Phụ nữ: Rối loạn kinh nguyệt, tiết sữa không do cho con bú.
- Nam giới: Rối loạn cương dương, giảm ham muốn tình dục.
- Cả nam và nữ: Các triệu chứng do ức chế testosterone như rụng tóc, giảm cơ bắp.
Ngoài ra, trong một số trường hợp sau đây cũng cần gặp bác sĩ tại Phòng khám 400 để được thăm khám và điều trị kịp thời:
- Đang sử dụng một số loại thuốc có thể làm tăng prolactin.
- Gần đây có tiền sử chấn thương, phẫu thuật vùng đầu hoặc tuyến yên.
- Có dấu hiệu của u tuyến yên như đau đầu, rối loạn thị giác.
Việc đánh giá và điều trị sớm các rối loạn về prolactin rất quan trọng để ngăn ngừa các biến chứng và giúp cải thiện chất lượng cuộc sống.
Những việc cần làm để giữ mức prolactin ổn định
Để giữ mức prolactin trong máu ở mức bình thường, một số việc cần làm bao gồm:
- Tránh stress và thư giãn: Stress kéo dài có thể làm tăng tiết prolactin. Do đó, cần tìm cách giảm stress như thực hiện các hoạt động thư giãn, ngủ đủ giấc.
- Duy trì chế độ ăn uống hợp lý: Ăn uống đủ chất dinh dưỡng, tránh tình trạng suy dinh dưỡng hoặc béo phì vì cả hai tình trạng này đều có thể ảnh hưởng đến mức prolactin.
- Bổ sung vitamin B6 đầy đủ vì vitamin này có liên quan đến việc điều chỉnh nồng độ prolactin.
- Tránh sử dụng một số loại thuốc: Một số loại thuốc như thuốc chống trầm cảm, thuốc hạ huyết áp có thể làm tăng prolactin. Cần tuân thủ chỉ định của bác sĩ khi sử dụng các loại thuốc này.
- Điều trị các bệnh lý nền: Nếu có các bệnh lý như u tuyến yên, suy giáp, suy thận mạn tính… cần được điều trị kịp thời để ổn định mức prolactin.
- Tránh kích thích cơ học tại núm vú: Tránh các hành động kích thích cơ học vùng núm vú như cho con bú hoặc các hành vi khác, vì có thể làm tăng tiết prolactin.
- Thực hiện kiểm tra sức khỏe định kỳ: Định kỳ kiểm tra sức khỏe và xét nghiệm để theo dõi mức prolactin trong máu, đặc biệt đối với những người có tiền sử bệnh liên quan đến tuyến yên hoặc các bệnh lý khác.
Việc duy trì mức prolactin ổn định là rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe và phòng tránh các vấn đề liên quan đến rối loạn hormone. Bằng cách thực hiện các biện pháp phòng ngừa và theo dõi sát sao, bạn có thể giữ cho hệ thống hormon của mình hoạt động một cách hiệu quả.
Khi bạn nghi ngờ mình gặp phải tình trạng tăng prolactin máu thì hãy đến gặp bác sĩ chuyên khoa để thăm khám và chẩn đoán tình trạng, mức độ và nguyên nhân gây nên tình trạng này.
