Việc sử dụng thuốc điều trị là cần thiết để bảo vệ sức khỏe, nhưng một số thuốc gây vô sinh có thể ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng sinh sản nếu dùng không đúng chỉ định. Các thuốc này có thể làm giảm chất lượng tinh trùng, rối loạn rụng trứng hoặc ức chế hormone sinh dục, từ đó làm tăng nguy cơ vô sinh – hiếm muộn ở cả nam và nữ. Vậy Các loại thuốc gây vô sinh và cần lưu ý gì khi sử dụng? Nội dung dưới đây sẽ giúp làm rõ.
Vì sao thuốc có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản?
Khả năng sinh sản phụ thuộc vào nhiều yếu tố như chất lượng tinh trùng, quá trình rụng trứng, nội tiết tố và chức năng cơ quan sinh sản. Một số thuốc tiềm ẩn nguy cơ vô sinh có thể tác động lên các yếu tố này, làm rối loạn chu kỳ kinh nguyệt, giảm số lượng hoặc chất lượng tinh trùng, thậm chí ảnh hưởng đến hoạt động của buồng trứng và tử cung.
Vậy nên, việc hiểu rõ các nhóm thuốc có thể gây vô sinh giúp bạn chủ động trao đổi với bác sĩ để điều chỉnh điều trị, nhất là khi có kế hoạch sinh con.
Các loại thuốc gây vô sinh cần biết
Các loại thuốc gây ảnh hưởng sức khỏe sinh sản có thể xuất phát từ các nhóm thuốc phổ biến trong điều trị các loại bệnh nếu không được sử dụng đúng cách hoặc kéo dài. Dưới đây là một số nhóm thuốc đáng chú ý trong danh sách cần chú ý:
1. Thuốc giảm đau, chống viêm (NSAIDs)
Các thuốc như ibuprofen, naproxen, aspirin có thể ức chế rụng trứng tạm thời do làm giảm prostaglandin – chất cần thiết cho quá trình rụng trứng. Khi dùng liều cao hoặc kéo dài, NSAIDs có thể làm giảm khả năng thụ thai trong thời gian sử dụng.
Tuy nhiên, khả năng sinh sản sẽ hồi phục sau khi ngưng thuốc. Phụ nữ đang có kế hoạch, dự định mang thai nên tránh lạm dụng nhóm thuốc này và tham khảo ý kiến bác sĩ khi cần giảm đau.
2. Thuốc hormon, steroid đồng hóa và liệu pháp testosterone
Các thuốc như testosterone ngoại sinh, steroid đồng hóa, thuốc điều trị rối loạn androgen (spironolactone) có thể ảnh hưởng đến chức năng sinh sản ở cả nam và nữ. Ở nam giới, các thuốc này làm giảm ức chế trục hạ đồi, tuyến yên, tinh hoàn, làm ngừng sản xuất tinh trùng, giảm ham muốn. Ở nữ giới, nếu dùng kéo dài có thể làm rối loạn chu kỳ kinh, ức chế rụng trứng, gây mất cân bằng nội tiết (tăng androgen, nổi mụn, rậm lông).
Tuy nhiên sau sau khi ngưng thuốc, chức năng sinh sản sẽ phục hồi nhưng cần thời gian vài tháng và theo dõi nội tiết.
3. Thuốc hóa trị và xạ trị (trong điều trị ung thư)
Các thuốc hóa trị (cytotoxic agents) như cyclophosphamide, cisplatin, doxorubicin… làm tiêu diệt tế bào đang phân chia nhanh, bao gồm cả tế bào mầm tinh và nang trứng, dẫn đến giảm khả năng sinh sản ở cả hai giới.
Tùy vào liều lượng và thời gian điều trị có thể gây ra ảnh hưởng đến chức năng sinh sản. Ở nam giới, thuốc có thể gây vô tinh tạm thời hoặc vĩnh viễn, ở nữ giới có thể dẫn đến suy buồng trứng sớm.
Chính vì vậy, nếu sắp điều trị ung thư, người bên nên trao đổi sớm với bác sĩ về các biện pháp bảo tồn khả năng sinh sản như trữ đông trứng, tinh trùng.
4. Một số thuốc kháng sinh
Một số thuốc kháng sinh có thể ảnh hưởng đến sinh sản như: Sulfasalazine, nitrofurantoin có thể giảm số lượng và khả năng di động tinh trùng ở nam giới. Cỏn ở nữ giới một số thuốc như: Tetracycline, metronidazole dùng dài ngày có thể ảnh hưởng đến hệ vi sinh âm đạo, gây mất cân bằng pH, khiến việc thụ thai khó hơn.
Tuy nhiên, những ảnh hưởng này đa phần là tạm thời và sẽ hồi phục sau khi ngừng thuốc 1- 3 tháng.
5. Thuốc tim mạch, huyết áp, và thuốc ảnh hưởng hệ thần kinh tự chủ
Các loại thuốc như propranolol, atenolol, spironolactone…. thường ảnh hưởng đến chức năng sinh sản và tình dục ở cả nam và nữ. Ở nam giới các loại thuốc lợi tiểu có thể gây rối loạn cương, xuất tinh ngược dòng. Ở nữ giới: nhóm thuốc này có thể làm giảm lưu lượng máu đến cơ quan sinh dục, ảnh hưởng khoái cảm và khả năng thụ thai.
Lưu ý nếu người bệnh đang dùng lâu dài các loại thuốc trên mà đang mong muốn có con thì nên trao đổi với bác sĩ để điều chỉnh liều hoặc thay thuốc khác.
6. Thuốc chống trầm cảm và thuốc an thần (nhóm SSRI, antipsychotics)
Các loại thuốc như fluoxetine, sertraline, paroxetine(SSRI); risperidone, haloperidol (antipsychotic)… thường ảnh hưởng đến hormone prolactin và thần kinh trung ương, gây rối loạn ham muốn, xuất tinh chậm, giảm chất lượng tinh trùng ở nam giới. Ở nữ giới có thể gây ức chế rụng trứng, giảm ham muốn, rối loạn kinh nguyệt.
Tuy nhiên, sau ngưng thuốc thì khả năng sinh sản có thể phục hồi, nhưng người bệnh cần nên trao đổi với bác sĩ để có hướng dẫn chi tiết theo từng trường hợp cụ thể.
7. Thuốc ức chế 5-alpha-reductase (Finasteride, Dutasteride)
Các loại thuốc như finasteride (điều trị rụng tóc), dutasteride (phì đại tuyến tiền liệt) gây ức chế enzym chuyển testosterone thành DHT – hormone cần thiết cho phát triển cơ quan sinh dục nam và có thể làm giảm số lượng và khả năng di động tinh trùng ở một số nam giới, giảm ham muốn hoặc rối loạn cương.
Nhưng đa số sẽ hồi phục sau khi ngưng thuốc vài tháng, tuy nhiên nên thận trọng nếu đang điều trị vô sinh.
Những loại thuốc gây vô sinh hoặc các thuốc điều trị khác có thể gây tác dụng phụ ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng sinh sản của người bệnh. Tuy nhiên, nếu đang cố gắng thụ thai hoặc có kế hoạch mang thai, hãy trao đổi trực tiếp với bác sĩ điều trị để được điều chỉnh phác đồ phù hợp và an toàn nhất.
- Không tự ý ngưng thuốc: dừng thuốc đột ngột có thể gây nguy hiểm, nhất là thuốc tim mạch, thần kinh hoặc nội tiết.
- Trao đổi với bác sĩ điều trị nếu đang dùng thuốc lâu dài và có kế hoạch sinh con.
- Theo dõi kinh nguyệt, nội tiết và tinh dịch đồ định kỳ để sớm phát hiện bất thường.
- Nếu cần, nên được tư vấn bảo tồn sinh sản (trữ trứng, tinh trùng hoặc phôi) trước khi bắt đầu các phác đồ điều trị có nguy cơ cao.
Sức khỏe sinh sản là yếu tố quan trọng, nhưng nhiều người thường bỏ qua những dấu hiệu bất thường cho đến khi tình trạng trở nên nghiêm trọng. Các triệu chứng như rối loạn kinh nguyệt, đau bụng bất thường, giảm ham muốn, rối loạn xuất tinh hay khó thụ thai có thể cảnh báo các vấn đề cần được xử lý kịp thời. Kiểm tra sớm giúp phát hiện vấn đề ngay từ giai đoạn đầu, tăng hiệu quả điều trị và bảo vệ khả năng sinh sản trong tương lai.
