Vỡ tinh hoàn là một trong những tai nạn nam khoa nghiêm trọng, do nhiều nguyên nhân như tai nạn giao thông, chơi thể thao… Đây là tình trạng nguy hiểm có thể để lại biến chứng sức khỏe nếu không được phát hiện và cấp cứu kịp thời.
Vỡ tinh hoàn là gì?
Vỡ tinh hoàn (tên tiếng Anh Ruptured Testicle) là chấn thương nghiêm trọng khi có lực tác động mạnh vào vùng bìu, khiến lớn bao trắng (tunica albuginea) của tinh hoàn bị rách hoặc đứt, tổn thương đến ống sinh tinh và các mô bên trong. Tình trạng này ảnh hưởng nặng nề đến chức năng tinh hoàn, cần được can thiệp y tế khẩn cấp, kịp thời để bảo tồn chức năng của tinh hoàn, tránh nguy cơ tinh hoàn hoại tử, thậm chí phải cắt bỏ.
Hai tinh hoàn nằm trong túi da (bìu) và nằm ngoài cơ thể. Vì vậy cơ quan này rất dễ bị tổn thương nếu có ngoại lực mạnh tác động vào vùng bìu. Nam giới nếu gặp tình huống va chạm vùng bìu, cần nhanh chóng đến bệnh viện gần nhất có chuyên khoa Nam học – Hiếm muộn để được kiểm tra, can thiệp kịp thời.
Vỡ tinh hoàn thường hiếm khi xảy ra nhưng cực kỳ nguy hiểm. Tình trạng này cần được xử trí khẩn cấp vì nếu chậm trễ có thể để lại biến chứng nghiêm trọng như suy giảm testosterone, mất tinh hoàn, vô sinh, chấn thương tâm lý, rối loạn lo âu…
Lực tác động bao nhiêu thì tinh hoàn có thể vỡ?
Hiện nay chưa có nghiên cứu cụ thể con số chính xác về mức lực có thể gây vỡ tinh hoàn. Một số chuyên gia ước tính lực tác động từ 50 pound (tương đương hơn 20kg) trở lên có thể làm vỡ 2 viên cà nam giới.
Triệu chứng và dấu hiệu vỡ tinh hoàn
Đau nhói dữ dội cả phần bìu và tinh hoàn sau chấn thương là triệu chứng điển hình nhất khi tinh hoàn bị bể hay vỡ. Cơn đau có thể kéo dài và trở nên nghiêm trọng hơn nếu không được cấp cứu kịp thời.
Ngoài ra các dấu hiệu có thể kèm theo nếu tinh hoàn bị vỡ là:
- Sưng, bầm tím xung quanh bìu
- Biến dạng vùng bìu
- Ớn lạnh, buồn nôn và nôn
- Tiểu buốt, tiểu ra máu
- Đau bụng
Bác sĩ Minh nhấn mạnh đây là tình trạng cấp cứu nam khoa. Nam giới tuyệt đối không tự ý điều trị tại nhà nếu nghi ngờ bị chấn thương tinh hoàn hoặc dương vật. Đặc biệt cần đến bệnh viện ngay khi có dấu hiệu đau nhói dữ dội và kéo dài, vùng bìu sưng tấy, bầm tím, tiểu ra máu… Cấp cứu can thiệp kịp thời là yếu tố quan trọng quyết định đến khả năng bảo tồn và phục hồi chức năng tinh hoàn sau chấn thương.
Cách xử trí khi tinh hoàn bị vỡ
Khi phát hiện chấn thương tinh hoàn, quá trình sơ cứu ban đầu góp phần giảm thiểu các biến chứng, tăng khả năng bảo tồn tinh hoàn.Trong trường hợp vùng bìu bị tổn thương nhẹ, để ngắt cơn đau tạm thời, người sơ cứu có thể áp dụng một số cách xử trí ban đầu như sau:
- Di chuyển nhẹ nhàng, tránh cử động mạnh hoặc tác động lên vùng chấn thương;
- Chường đá lên vùng da bìu để giảm sưng và đau trong thời gian đưa người bệnh đến bệnh viện. Lưu ý chỉ chườm khoảng 5-10 phút, không chườm đá lạnh trực tiếp lên vết thương hở;
- Không nắn bóp, điều chỉnh vị trí tinh hoàn do có thể khiến vết thương nghiêm trọng hơn;
- Nhanh chóng đưa bệnh nhân đến bệnh viện gần nhất có chuyên khoa Nam học – Hiếm muộn để bác sĩ kiểm tra, đánh giá mức độ vết thương cũng như quyết định phương pháp điều trị phù hợp.
Nguyên nhân gây vỡ tinh hoàn
Những nguyên nhân phổ biến khiến tinh hoàn bị vỡ gồm:
1. Tai nạn giao thông
Ước tính có khoảng 12-15% trường hợp tinh hoàn bị rách hay vỡ liên quan đến tai nạn giao thông. Trong các vụ tai nạn, bệnh nhân thường gặp đa chấn thương vùng đầu, tay, chân, ổ bụng… Tuy nhiên nếu vùng bìu chịu lực tác động mạnh trực tiếp, nguy cơ vỡ cả 2 bên tinh hoàn là rất cao.
Một nghiên cứu cho thấy bệnh nhân bị va chạm xe máy có nguy cơ chấn thương và phẫu thuật bìu/tinh hoàn cao hơn so với va chạm xe đạp.
2. Chấn thương khi chơi thể thao
Khi tham gia các môn thể thao, việc va chạm cơ thể, đặc biệt là vùng bìu là điều khó tránh khỏi. Đây là yếu tố làm tăng nguy cơ chấn thương tinh hoàn. Nhiều trường hợp tinh hoàn bị vỡ được ghi nhận khi nam giới chơi các môn thể thao đối kháng như bóng đá, bóng rổ, bóng bầu dục, võ thuật, Muay Thai…
3. Tai nạn lao động
Làm việc ở công trường xây dựng, nhà máy cơ khí, xưởng sản xuất công nghiệp nặng, nam giới có nguy cơ gặp phải những tai nạn lao động nghiêm trọng có thể gây tổn thương đến vùng bìu và tinh hoàn. Các tình huống có thể xảy đến như bị vật nặng rơi trúng phần dưới của cơ thể, va quẹt vào máy móc đang hoạt động, té ngã… Những tai nạn này có thể gây tổn thương nghiêm trọng cho tinh hoàn, thậm chí dẫn đến vỡ nát nếu lực tác động quá mạnh.
4. Bị tấn công vùng kín
Một số trường hợp nam giới bị vỡ rách hòn bi do bị tác động chủ ý hoặc ngoài ý muốn vào vùng kín. Các tình huống thường gặp phải bao gồm bị đá mạnh vào vùng hạ bộ, bị động vật cắn hoặc bị đánh vào vùng bìu. Thậm chí, y văn từng ghi nhận trường hợp người bị rối loạn tâm thần tự gây tổn thương vùng bìu.
5. Do quan hệ sai cách
Mặc dù hiếm khi xảy ra song chấn thương vỡ nát tinh hoàn cũng có thể là hệ quả của việc quan hệ sai tư thế, quan hệ mạnh bạo hoặc có hành vi thô bạo nhằm tăng khoái cảm khi giao hợp. Quan hệ tình dục quá thô bạo, thiếu kiểm soát có thể gây ra va đập mạnh vào tinh hoàn.
Khi dương vật và bìu bị ép vào nền cứng lúc quan hệ, áp lực đột ngột có thể khiến gãy dương vật, rách bao trắng tinh hoàn… Nếu không được phát hiện và cấp cứu kịp thời, mô tinh hoàn có thể bị hoại tử, dẫn đến nguy cơ cắt bỏ tinh hoàn do không thể phục hồi, điều trị.
Vỡ tinh hoàn có nghiêm trọng không?
Tinh hoàn bị vỡ là tình trạng chấn thương nghiêm trọng, cần can thiệp điều trị ngay nhằm bảo tồn chức năng tinh hoàn, tăng khả năng phục hồi tinh hoàn sau phẫu thuật. Tinh hoàn là cơ quan quan trọng, đóng vai trò duy trì chức năng sinh sản, điều hòa sinh lý của nam giới. Nếu không được cấp cứu điều trị kịp thời sẽ để lại nhiều biến chứng nghiêm trọng. Trong tình huống xấu nhất, bác sĩ buộc phải cắt bỏ tinh hoàn nhằm bảo vệ tính mạng cho người bệnh.
Việc cắt bỏ tinh hoàn sẽ dẫn đến nhiều hệ lụy sức khỏe nghiêm trọng như suy giảm testosterone, giảm ham muốn về tình dục, rối loạn cương dương, rối loạn tâm lý, suy giảm chất lượng cuộc sống, đặc biệt khả năng sinh sản cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng, thậm chí nam giới phải đối mặt với nguy cơ vô sinh.
Các biến chứng nguy hiểm của vỡ tinh hoàn
Ngay cả khi được cấp cứu và xử trí sớm, người bệnh vẫn có nguy cơ gặp các biến chứng nguy hiểm nếu tinh hoàn bị biến dạng nặng như:
- Nhiễm trùng tinh hoàn: Khi mô tinh hoàn bị tổn thương, máu và dịch viêm tích tụ có thể trở thành môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển, gây nhiễm trùng tại chỗ và có thể lan rộng ra vùng bìu, mào tinh, dẫn đến áp xe tinh hoàn (tạo ổ mủ). Khi bị nhiễm trùng, nguy cơ hoại tử tinh hoàn là rất cao, gây mất hoàn toàn chức năng sinh sản, thậm chí nhiễm trùng huyết nếu không được kiểm soát.
- Teo tinh hoàn: Sau chấn thương, nguồn máu nuôi tinh hoàn có thể bị ảnh hưởng hoặc mô bị tổn thương nặng gây ra hiện tượng teo tinh hoàn và không thể phục hồi. Tình trạng này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng sản xuất tinh trùng và hormone testosterone.
- Xoắn tinh hoàn: Xoắn tinh hoàn là một trong những biến chứng cấp tính nguy hiểm sau tinh hoàn bị rách hoặc vỡ. Tình trạng tinh hoàn bị xoắn gây thiếu máu cục bộ, dẫn đến hoại tử tinh hoàn nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời. Dấu hiệu của tình trạng này đau dữ dội vùng bìu kéo dài do dòng máu tưới tinh hoàn bị tắc nghẽn, đôi khi kèm theo triệu chứng buồn nôn, nôn.
- Rối loạn cương dương: Tinh hoàn đóng vai trò quan trọng trong hoạt động sản xuất hormone testosterone, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng sinh sản và chức năng sinh lý của người nam. Khi một hoặc cả hai tinh hoàn bị tổn thương có thể khiến cơ thể bị mất cân bằng nội tiết, gây giảm ham muốn, rối loạn cương dương. Đồng thời, người nam có thể đối mặt với rối loạn tâm lý, tự ti, lo âu kéo dài. Những nguyên nhân này đều tác động đến đời sống tình dục cũng như chất lượng sống của người bệnh.
- Nguy cơ vô sinh nam: Trong trường hợp cả hai tinh hoàn đều bị tổn thương nghiêm trọng, dập toàn bộ tinh hoàn không có khả năng phục hồi, bác sĩ buộc phải cắt bỏ tinh hoàn nhằm đảm bảo an toàn tính mạng cho người bệnh. Điều này đồng nghĩa người bệnh mất đi khả năng sinh sản, ảnh hưởng đến nội tiết và sức khỏe tâm lý về sau. Với tình huống này, bác sĩ sẽ hỗ trợ phẫu thuật lấy tinh trùng để trữ đông, giúp bệnh nhân có con bằng kỹ thuật thụ tinh ống nghiệm.
Xoắn tinh hoàn là tình trạng cấp cứu ngoại khoa, cần can thiệp sớm trong vài giờ đầu. Nếu phát hiện hoặc xử lý chậm trễ, người bệnh có nguy cơ cao phải cắt bỏ tinh hoàn.
Phương pháp chẩn đoán vỡ tinh hoàn
Khả năng hồi phục sau điều trị tinh hoàn bị vỡ phụ thuộc phần lớn vào chẩn đoán ban đầu. Theo đó, khi vùng hạ bộ bị tác động lực hoặc xảy ra va chạm, nam giới cần được đưa ngay đến bệnh viện có chuyên khoa Nam học – Hiếm muộn để được bác sĩ kiểm tra. Tại đây, các bác sĩ sẽ đánh giá mức độ tổn thương và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp trên từng trường hợp. Quá trình chẩn đoán chấn thương này sẽ trải qua những bước sau:
1. Khám lâm sàng vùng bìu
Đây là bước đầu tiên trong quá trình chẩn đoán tinh hoàn bị vỡ. Người nam cung cấp các thông tin về dấu hiệu, tác nhân gây chấn thương (té ngã, tai nạn, bị lực tác động, chấn thương do công cụ sản xuất…), trong khi đó bác sĩ kiểm tra lâm sàng nhằm đánh giá ban đầu tình trạng của người bệnh. Từ đó đưa ra các nhận định về mức độ nghiêm trọng của tình trạng biến dạng của tinh hoàn.
2. Siêu âm bìu
Siêu âm bìu giúp đánh giá mức độ xuất huyết bên trong tin hoàn, sự toàn vẹn của bao trắng, tình trạng mạch máu, ghi nhận các bất thường tinh hoàn… Từ đó bác sĩ xác định mức độ tổn thương và đưa ra phương án điều trị phù hợp.
Siêu âm tinh hoàn có ưu điểm không xâm lấn, phát hiện nhanh các bất thường, tổn thương, có thể được thực hiện với mọi đối tượng.
3. Chụp CT
Trong trường hợp siêu âm không phát hiện hoặc đánh giá toàn diện các tổn thương tinh hoàn, bác sĩ có thể chỉ định chụp CT nhằm xác định vị trí, mức độ tổn thương. Kết quả chẩn đoán là cơ sở quan trọng để bác sĩ đưa ra kế hoạch điều trị phù hợp.
Điều trị vỡ tinh hoàn như thế nào?
Điều trị vỡ tinh hoàn phụ thuộc vào mức độ tổn thương và tình trạng của người bệnh, nhưng mục tiêu chung là bảo tồn tối đa chức năng tinh hoàn và giảm nguy cơ biến chứng lâu dài. Hai phương pháp chính gồm:
- Điều trị bảo tồn/phẫu thuật khâu phục hồi: Áp dụng cho các trường hợp vỡ nhẹ, nhu mô tinh hoàn chưa dập nát hoàn toàn. Bác sĩ sẽ mở bìu, lấy bỏ máu tụ, làm sạch vùng tổn thương và khâu lại lớp bao tinh hoàn để giữ được cấu trúc và chức năng.
- Cắt bỏ tinh hoàn (orchiectomy): Chỉ định trong các trường hợp chấn thương nghiêm trọng khiến tinh hoàn bể nát, hoại tử hoặc bệnh nhân đến bệnh viện quá muộn, không thể phục hồi.
Bác sĩ Nguyễn Công Minh cho biết: “Nếu được cấp cứu trong vòng 72 giờ sau chấn thương, tỷ lệ bảo tồn và hồi phục chức năng tinh hoàn có thể đạt khoảng 97%. Tuy nhiên, sau mốc thời gian này, nguy cơ phải cắt bỏ tinh hoàn tăng cao, dao động từ 7,4% – 55,5% tùy mức độ tổn thương. Trong những tình huống tinh hoàn không còn khả năng hoạt động bình thường, đặc biệt với nam giới chưa lập gia đình hoặc còn mong muốn sinh con, các bác sĩ sẽ tư vấn lấy tinh trùng để trữ đông trước khi cắt bỏ, nhằm bảo tồn khả năng sinh sản về sau”.
Biện pháp phòng ngừa nguy cơ vỡ tinh hoàn
Mặc dù là cơ quan có cấu trúc nhạy cảm, dễ bị tổn thương do tác động mạnh nhưng nam giới hoàn toàn có thể chủ động bảo vệ và phòng tránh chấn thương khi lao động nặng, hoạt động thể thao, tham gia trò chơi vận động mạnh… Những biện pháp hiệu quả giúp phòng tránh vỡ dập ở tinh hoàn gồm:
- Mang quần bảo hộ: Nam giới khi chơi thể thao, vận động mạnh như bóng đá, võ thuật, Muay Thai, đua ngựa… có thể sử dụng các vật dụng bảo hộ nhằm che chắn, đảm bảo an toàn cho vùng hạ bộ;
- Cẩn trọng khi tham gia thể thao có nguy cơ cao: Các môn thể thao như bóng đá, võ thuật, đạp xe, trượt ván, đạp xe địa hình… đều có nguy cơ cao bị chấn thương vùng bìu;
- Mang đồ bảo hộ khi làm việc: Người lao động cần tuân thủ các hướng dẫn an toàn trong lao động, mang đồ bảo hộ để bảo vệ bản thân. Trong trường hợp xảy ra tai nạn lao động, tuyệt đối không tự ý điều trị mà cần đưa người bị thương đến bệnh viện gần nhất để được cấp cứu;
- Không chủ quan với cơn đau vùng bìu thoáng qua: Nếu từng gặp cảm giác đau, nhói thoáng qua hoặc hoặc vùng bìu bị lực tác động nghi ngờ tinh hoàn bị thương, nam giới nên đi khám ngay để loại trừ nguy cơ tổn thương tinh hoàn tiềm ẩn.
